Orda bir köy var uzakta,
O köy bizim köyümüzdür.
Gitmesekte görmesekte,
O köy bizim köyümüzdür.
diyen şair, Türkiye’nin ücra bir köşesinde olduğu gibi,zümrüt yeşili ile bezenmiş binlerce köylerimizden biri olan,Kızık köyünü de işaret etmektedir.
Kızık köyü sırtını Yokuşyatağı ve Kızlarsivrisi isimli az meyilli tepelere yaslamış,
önünde verimli ovası ile ışıl ışıl akan Ulu deresi bulunmaktadır.Ovasında kayısı,
elma,dut,kavak,söğüt,iğde ve çimenleriyle güzel bir mesire yeri olduğu gibi,kut-
sal balıkları nedeniyle de yerli ve yabancıların uğrak yeridir.
Seksenlik yaşlısından gencine kadar,yüzlerinden gülümseme eksik olmayan köy
halkı son derece vatansever,gelenek ve göreneklerine bağlı,sevecen ve misafir-
perverdir.Muhtarından Abbas emmisine,Hıdır öğretmeninden şairine,Kamberin-
den gencine kadar misafirlerine meşhur Arguvan balını,lokmasını,ayranını ve
mevsimin meyvelerini ikram etmekte adeta yarış halindeydiler.
Malatya ili,Arguvan ilçesine bağlı olan Kızık köyü çok eski bir tarihçeye sahiptir.
Yaptığımız araştırmalar neticisinde köy hakkında yazılı bir dökümana rastlanılma-
mıştır.Ancak,folkloruna,gelenek ve göreneklerine bağlı olan köy halkının yaşlılar-
dan edindiğimiz bilgilere göre,olagelen menkıbeleri ve kutsal balıkların sistematik
özellikleri verilmeğe çalışılacaktır.
Bu araştırma Mayıs 1995 döneminde gerçekleştirilmiştir.
2.KÖYÜN TARİHÇESİ VE KONUMU
Emekli öğretmen Hıdır Karakuş’un verdiği bilgilere göre köyün tarihçesi çok
eskilere dayanmaktadır.İlk defa Horasandan gelen ve Lölen kabilesinden olan
Mehmet Ağa adında bir zatın,Hac’ca giderken keşfettiği ve dönüşünde gelip yurt
tuttuğu yerdir.Bu nedenle buraya ilk gelenlere Lölük Uşağı denilmiştir.Daha
sonra söz konusu yerleşim birimine sırasıyla Mullan Uşağı,Hasan Uşağı,İsmail
Uşağı ve Emirze Oğulları gelip yerleşmişlerdir.Köye ilk gelip yerleşen Lölük
kabilesinin mensupları çabuk sinirlenen ve çevrede öyle tanınan insanlar olma-
larından dolayı,köye Kızık adı verilmiştir.Geçmişte ormancılık ve hayvancılıkla
uğraşan köyün insanları,günümüzde çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşmaktadırlar.
1964 yılında 75 hane ve 465 nüfuslu olan köy,1995 yılında nüfus 200 civarın-
dır.”Nüfus neden azalmıştır?”sorumuza;köyde 1939 yılından 1958 yılına kadar
eğitmenli okulun bulunduğunu,1959 yılında ise 5 sınıflı bir okulun açıldığını,
okur-yazar oranının yüksek olduğunu,dolayısıyla devlet memuru olmak isteği
ile birlikte,iş kurmak amacıyla büyük kentlere göç olduğu cevabı alınmıştır.
Köy arazisinin müsait olduğu,günümüz teknolojisini köylünün kullanmakta
olduğunu,başta kayısı,buğday ve arpa olmak üzere yüksek oranda mahsül
aldıklarınıda ifade etmişlerdir.Bunun yanında küçük ve büyük baş hayvancılık
ve arıcılık başarılı bir şekilde yapılmaya çalışılmaktadır.
Malatya il merkezine 70 km.Arguvan ilçe merkezine 10 km.olan Kızık köyü;
kuzeyinde Güngören,doğusunda Yeniköy,Karahöyük ve Kuyudere,güneyinde
Eymir ve Akören,kuzeybatısında ise Kuruttaşı köyleri ile çevrilidir.Kuzeyinde
bulunan hafif tepeliklere yaslanmıştoplu köy tipindedir.2 km. mesafe ile do-
ğusundan geçen Ulu dereye ilaveten irili ufaklı bir çok su kaynağı yerleşim
alanında bulunmaktadır.Ulaşım hem Malatya merkezden ve hem de Argu-
van’da kolayca yapılabilmektedir.Yolları asfalt olup birçok yerleşim birimi
ile bağlantılıdır.Bitki örtüsü zengin olup,tepeliklerde meşelik ve çalılar ha-
kimdir.Tipik karasal iklime sahip olan köyde yazlar kurak ve sıcak,kışlar
soğuk ve kar yağışlı,yağmurlar genellikle ilk ve sonbaharda düşmektedir.
Gelenek,görenek ve folkloruna sonderece bağlı olan köy halkı,çoğunlukla
birbiriyle akrabadır.Neşede ve tasada birlikte olan köylüler,düğünlerini
birarada kutlarken,insan gücü gerektiren işlerde imece usulünü tatbik
etmektedirler.Zenginleri gerektiğinde fakirlerine yardım edebilmektedir.
Eğlencelerinin başında özellikle kış gecelerinde ev gezmeleri yanında,
düğünlerinde Halay,Üçayak,Eğin Halayı,Kol Oyunu,Simsimi,Lortgey,
Temirağa,Tekayak,Tamzora,Geçikey ve Tura gibi oyunlar gelmektedir.
Ayrıca,gelini ata bindirip köyün etrafında dolaştırdıktan sonra damat evi-
ne getirme adetleri mevcuttur.
3.KUTSAL BALIKLAR
Bulaşık yıkayan balıklar olarak da anılan söz konusu balıkların tarihi,köyün
tarihinden de eskidir.Haklarında yazılı dökümana rastlayamadığımız balıkların
tarihçesini yine her ikiside seksenlik olan Hıdır Karakuş ve Abbas Üstündağ’dan
edindiğimiz bilgileri vermeğe çalışacağız.
Köyün ilk kurucusu olan Hacı Mehmet Ağa,evini balıklı pınarın yanına kurmuş.
Balıkların varlığı o günden bugüne değin bilinmektedir.Köy halkı da günlük su
ihtiyaçlarını söz konusu kaynaktan karşılamaktadır.
Balıklar hususunda köylülerin bizlere aktarmış oldukları bir kaç öykü şöyledir:
Günümüzde takriben 50-55 yıl önce,zamanın köy muhtarı olan Hüseyin Sarı
“ köyün içme suyundan balık kokusu geliyor,misafirlerimiz bu suyu içemiyor “
diye,pınarı balıklardan temizlemiş.Olaydan kısa bir zaman sonra,önce kendisi
daha sonra tüm aile bireyleri ölmüş.O evrede tüm köy halkında da kanlı ishal
ve kusmalar uzun süre devam etmiş.Köylünün hastalıklardan çektikleri ızdırıplar,
pınarda tekrar balıkların görülmeye başlamasıyla son bulmuş.Köylüler bu olayları
balıkların öldürülmeleri ile bağdaştırmıştır.Yine,o tarihlere yakın bir zamanda,
köyden geçip gitmekte olan iki jandarma eri,köylünün tüm ısrarlarına aldırmaya-
rak birkaç balığı öldürüp beraberliğinde götürmüşler ve kısa bir süre sonra on-
ların da öldükleri duyumları alınmıştır.
Kutsal balıklarla ilgili yaygın bir inanış da,Müslümanların başına bir felaket
geldiğinde,balıkların ortadan kayboldukları,tekrar görüldüklerinde yaralı bere-
li oluşlarıdır.Bu inanış Halil’ün Rahman gölündeki (Urfa),Somuncu Baba havu-
zundaki (Darende),Pamukçu köyündeki (Zile),Bergama ‘daki Gazi balıkları ve Kığı’daki balıklı çeşmede olduğu gibi anlatılmaktadır
Kızık köyündeki kutsal balıklar önceleri pınarın oluşturduğu tabii bir gölette barı-
nırken ;1950 yılında zamanın Malatya Valisi Ahmet Tekeloğlu aracılığı ile bir çeşme
ve onun yanı başında da balıkların barınabilmesi için bir havuz yaptırmıştır.Daha
sonra 1993 yılında Malatya valisi Saffet Arıkan Bedük ve DSİ Şube Müdürü Hurşit
Kuşçu,köyün aşağı kesiminde daha geniş bir arazide,etrafı güzel bir peyzajla
dizayn edilmiş park içersinde ek havuzlar yaptırarak bir kısım balığı buraya naklet-
tirmişlerdir.
1993 Malatya Valisi Saffet Arıkan bedük tarafından yaptırılan park ve havuzlar.
4.KUTSAL BALIKLARIN SİSTEMATİK ÖZELLİKLERİ
Havuzlardan elde ettiğimiz örneklere göre,2 familyaya ait 2 tür ve 2 alt tür bulun-
muştur.Sistematik ,Kuru,esas alınarak çıkartırılmıştır.
Phylum:Chordata
Subphylum:Vertebrata
Kladus:Gnathostomata
Superclessis:Pisces
Classis:Oseichthyes
Subclassis:Actinopterygii
Superordo:Teleostei
Ordo:Cypriniformes
Subordo:Cyprinoidei
Familia:Cyprinidae
Familia:Cobotidae
4.1.Familia:CYPRİNİDAE
4.1.1.Leuciscus cephalus orientalis(Nordmann,1840)
Sinonimleri:Squalius turcicus Filippi,Tip yeri:Abhazya
İncelenen örneklere göre özellikleri;D-ΙΙ-ΙΙΙ 8,A=ΙΙΙ 8(7),L,lat=38-45 olarak
bulunmuştur.Standart boy maksimum vücut yüksekliğinin 3,6-4,1 baş uzunlu-
ğunun 3,5-3,8 baş yüksekliğinin ise 5,5-7,0 katıdır.Baş uzunluğu göz çapının
5,2-6,5 katıdır.Ağız terminal konumlu ve bıyık taşımaz.Farinks dişleri 2.5-5.2
şeklinde dizilmiştir.Pullar çok iri olup,serbest ucun arkasında küçük siyah nok-
talar bulunmaktadır.Dorsal yüzgeçin serbest kenarı düz,diğer yüzgeçlerin ise
dışbükeydir.Renk,dorsalde koyu gri,ventralde ise parlak beyazdır.
Coğrafik yayılışı;Kafkasya,Karadeniz ve Hazar Denizi havzaları ile tüm Türkiye
tatlısuları.
4.1.2.Chalcalburnus mossulensis (heckel,1843)
Sinonimleri:Alburnus mossulensis Heckel,1844.
Tip yeri:Dicle Nehri
İncelenen örneklere ;D=ΙΙΙ 8,A-ΙΙΙ 11-12,L.lat=74-85.Standart boy maksimum
vücut yüksekliğinin 3,8-5,5 baş yüksekliğinin ise 6,3-7,8 katıdır.Baş uzunluğu göz
çapının 3,0-4,3 katıdır.Farinks dişleri 2.5-5.2 şeklindedir.Anal yüzgeçin önünde
pulsuz bir karina bulunur.Renk,dorselde koyu gri,ventralde ise gümüşi beyazdır.
Yanlarda,gözlerin arkasından başlayıp kavdal yüzgeçin başlangıcına kadar uza-
nan siyah bir bant bulunur.Coğrafik yayılışı;Dicle ve Fırat Nehri sistemleri.
İncelenen örneklere göre özellikleri;D=ΙΙΙ-ΙV 9,A=ΙΙΙ 5,L.lat=74-85’tir.
4.1.3.Capoeta capoeta umbla(Heckel,1843)
Sinonimleri:Varicorhinus umbla(Heckel,1843);
Scaphiodon umbla
(Heckel,1843)
Tip yeri:Musul
İncelenen örneklere göre özellikleri;D=ΙΙΙ-ΙV 9,A=ΙΙΙ 5,L.lat=74-85’tir.Standart boy
maksimum vücut yüksekliğinin 3,3-4,5,baş yüksekliğinin 5,5-7,2 baş uzunluğunun
4,1-4,4 katı kadardır.Baş uzunluğu göz çapının 6,0-6,4 katıdır.Dudaklar boynuzumsu
bir deri ile örtülü olup,üst dudak iyi gelişmiştir.Ağız ventral konumlu ve bir çift kısa bıyık taşır.Farinks diş formülü 2.3.4-4.3.2 şeklindedir.Yüzgeçlerin serbest kenarı içbü-
keydir.Renk dorsalde koyu gri,yanlarda ve ventralde ise kirli sarıdır.Periton siyahtır.
Coğrafik yayılışı;Fırat ve Dicle nehir sistemleri.
4.2.Familia:COBİTİDAE
4.2.1.Orthrias(Noemacheilus) tigris (Heckel,1843)
Sinonimi:Nemacheilus(Paracobitis) tigris Kuru,1975
Tip yeri:Halep
İncelenen örneklere göre diagnostik özellikler;D=ΙΙ-ΙΙΙ 8,A=ΙΙ 5 olarak saptanmıştır.
Standart boy maksimum vücut yüksekliğinin 5,1-5,9 baş uzunluğunun ise 3,6-4,4 katı kadardır.Baş uzunluğu göz çapının 5,5-8,5 katıdır.Yanal çizgi kavdal yüzgece kadar
uzanır.Kuyruk sapı yüksek ve kavdal yüzgeçin başlangıcında krista bulunur.Kavdal
yüzgeç çatallı,pektoral,dorsal ve kavdal yüzgeçler koyu lekeli,anal ve pelvik yüzgeçler
ise lekesizdir.Renk sırtta açık gri,12-15 adet koyu leke sırtta başlayıp karın bölgesine
kadar uzanmaktadır.
Coğrtafik yayılışı;Fırat,Dicle,Ceyhan ve Asi nehirleri,Güney Suriye,Kura ve Aras ne-
hirleri.
5.YARARLANILAN KAYNAKLAR
5.1 Sözlü kaynaklar
Aslantaş,Musa:(70),Emekli işçi
Bozkurt,İbrahim:(45),Muhtar
Karakuş,Hıdır:(85)Emekli öğretmen
Üstündağ,Abbas:(88),Çiftçi
5.2 Yazılı kaynaklar
1-Yardımcı,M,Efsanelerimiz,İnönü Üniv.Yayınları(1989)
2-Kuru,M.,Dicle-Fırat,Kura-Ara,Van Gölü ve Karadeniz Havzası tatlısularında
yaşayan Balıkların (Pisces) Sistematik ve Zoocoğrafik Yöndem İncelenmesi,
H.Ü.,1975(Doçentlik tezi).
3-Kuru,M.,Doğu Anadolu Bölgesinin Balık Faunası.Atatürk Üniv.yay.No:348,
1975.C.6,No:1-3,s:7-22,1981
4-Ladiges,W.,Susswassefische der Turkei,1.Teil:Cyprinidae.Mitt.Hamburg,Zool,Inst.
58:105-150,1960.
5-Geldiay,R.,ve Balık,S.,Türkiye Tatlısu Balıkları.Ege Üniv.Fen Fak.,kitapları ser
No:97,İzmir,1988
6-Ekingen,G.,Sarıeyyüboğlu,M.,Keban Baraj Gölü Balık Faunası.F.Ü.Vet.Fak.Der.,
C 6,No:1-3,S:7-22,1981.
7-Battalgil,F.,Türkiye Tatlısu Balıkları Hakkında.İst.Üniv.Fen Fak.Mec.,seri B7(4):
287-306,1942
8-Battalgil,F.,Türkiyede Yeni ve Az Tanınmış Balıklar.İst.Üniv.Fen Fak.mec.seri
B9:299-305,1944.
9-Erdemli,A.Ü.,Beyşehir Gölü Balıkları,S.Ü.Fen Fak.Der.Sayı:2,Seri-B,Sayfa:131-
142,1982
10-Erdemli,A.Ü.,Hotamış Gölü Balıkları.İnönü Üniv.Fen Bilimleri Der.Cilt:1,Sayı:1,
(38-56),1987
11-Erdemli,A.Ü.,Kalkan,E.,Kozluk Çayı Balıklarının Taksonomik Yöndem Araştırıl-
ması.Fırat Üniv.XΙ.Ulusal Biyoloji Kongresi.Zooloji,77-86,Elazığ,1992.
12-Kosswig,C.,Türkiye Tatlısu Balıklarının Zoocoğrafyası.İst.Üniv.Fen Fak.
Hidrobiyol.Araşt.Enst.Yay.Seri A,2(1):1-19,1954.
13-Pellegrin,J.,Des poissions des eaux douces d’Asie-Mineure.Voy.Zool.Gedau de Kerville,Tome.ΙΙ,Paris,135p,1928.
14-Erk’akan,F.,Sakarya Havzası Balıklarının(pisces) Sistematiği ve Biyo-Ekolojik
İlişkileri Üzerine Araştırmalar.H.Ü.(Doktora tezi),Ankara,Mart,1981.
15-Çolak,A.,Keban Baraj Gölün’de Bulunan Balık Türleri.A.Ü.Vet.Fak.Der.,Fac.
Vet.med.,Univ.Ankara.28,(1-4):1981.
16-Balık,S.,Türkiyenin Akdeniz Bölgesi İçsu Balıkları Üzerinde Sistematik ve Zoo-
coğrafik Araştırmalar.Doğa,TU Zooloji Der,C. 12;156-179,1988.
17-Kalkan,E.,Erdemli,A.Ü.,Tohma Çayı Balıkları Üzerindeki Faunistik Bir Çalışma.
(Basında)
Doç.Dr.Ümit ERDEMLİ
İnönü Üniversitesi,Fen Edebiyat Fakültesi