Roma döneminin Arguvan tarihiyle ilgili en ilginç yönü, kuşkusuz Pavlikienlerdir. Pavlikienler, Malatyanın kuzeyindeki dağlarda göçebe olarak yaşayan, hayvancılıkla geçinen bir topluluktur. Pavlikienler etnik bir grup değil, dinsel bir gruptur. Mezhebe adını veren Pavlos (Paul), Arsamoustat yada Ermenistan Samosatı denilen ve Erzincan- Erzurum arasında yer alan bir kasaba da doğmuştur. Paulusçuluk, kendisinden daha önceki Marciona ya da Maniye bağlı akımlardan etkilenmiş bir Hristiyanlık Mezhebi idi. Pavlaki adına ilk kez 719 yılında rastlanıyor. Ancak bu tarihten önce de Pavlikienlerin varlığı düşünülebilir. Pavlikienlerin inançları Ortadoks Kilisesi inançlarından farklıdır. Ortadoks Rum Kilisesi, Paulün Maniheist bir kadından doğduğunu,dolayısıyla Katolik Kilisesi ile Pavlikienlerin aynı zamanda Maniheizmin etkisi altında bulunduğunu ileri sürmüştür.
Pavlikienler Meryemin kutsallığını inkar ile kırk günlük bazı yiyeceklerden perhiz biçimindeki Hıristiyan orucu ve onu izleyen bayramı da reddediyordu. Eucharisty Ayini ve Haç için kutsal bir tefsir vermişler. Katolik rahiplerini ve dinsel rütbelerini kabul etmemişlerdir. Din adamlarının ise öteki Hıristiyan din adamlarından giyiniş farkı yoktur.
Pavlikienler, iyilik ve kötülük güçlerinin savaşımına, ayrıca; günün birinde Göksel Pederin yeryüzündeki kötülüğü ve zulmü ortadan kaldırmak için bir kurtarıcı göndereceğine inanıyordu. İmparator Konstandin Kopronymus zamanında (741-775) devletçe korunmuş ve Trakyada oturmaları önerilmiştir. Bir olasılığa göre Pavlikienlerin bir bölümü Trakyaya göçmüş, Anadoluda kalanlar, yaklaşık 810 yılında Bizansın doğu sınırlarını korumakla görevlendirilmiştir. 7. yüzyılda , devletin Pavlikienlere yaklaşımı, kilisenin de etkisiyle değişmiş, Anadoluda kalan gruplar soykırıma tabi tutulmuştur.
Görüldüğü gibi mezhep, gerek Mehdi inancını, gerekse resmi dine aykırı inançlar taşıması nedeniyle Alevilikle inanç ve özellikle konum benzerliği taşımaktadır. Arguvan-Divriği-Hekimhan üçgeninde yer tutan Pavlikienler, yörenin Bizans komutanlarından Teodos Melisennosu öldürünce Bizans İmparatoru Mitcel III, İstanbuldan ordusuyla Malatya yöresine hareket eder. Cezalandırılacaklarını anlayan Pavlikienler, Arapların Malatya Emiri Ömere sığındılar. Ömer, Pavlikienleri Halife Vasıka gönderdi. Vasık, sığınmacılara Ermenistan sınırında toprak verdi. Halifenin buyruğu üzerine Pavlikienler Argaus (Arguvan) ile Divriğiye yerleştirildi. Buralarda şefleri Karbeasın yönetiminde Müslüman Araplarla Bizansa karşı başarılı savaşlar çıkaran pavlikienler, resmi dine muhalefetleri nedeniyle zaman zaman Bizans Devletince soykırıma tabi tutulmuşlardır.
856 yılında Bizans ordusu Pavlikienleri cezalandırmak için harekete geçti. Müslüman Araplar, Pavlikienler ve Ermenilerden oluşan üçlü ittifak, Bizans ordusuna karşı koyamadılar. Samsatı alan Bizans ordusu, Fırat vadisini izleyerek Arguvan yöresinden Divriğiye ulaştılar. Bizanslılar, yöreden yüz bin kişiyi tutsak alarak götürdüler.
Pavlikienler üzerine son yıllarda özellikle Avrupada birçok araştırma yapıldı. Tarihçiler, Pavlikienlerin 975 yılı civarında Balkanlara sürüldüğü noktasında görüş birliğindedir. Mezhebin Ermenileri de etkilediği, zamanla Niksar ve Ladike kadar yayıldığı görülmektedir. Divriğideki kale yıkıntılarından birisi Pavlikienlere aittir.
Balkanlara sürülen Pavlikienlerin, özellikle Bosnada tutunduğu, orada Bogomilizm mezhebini oluşturduğu, kesin olmamakla birlikte tarihçilerce savunulmaktadır. Pavlikienlerin Tunceli halkının inançlarının kökenini etkilemesi gibi görüşlerde ortaya atılmıştır. Pavlikienlerin, Anadolu Aleviliğinin oluşumunda herhangi bir etkisinin olmadığı anlaşılmaktadır.
Bilgi: Ali İhsan Öztürk / www.radyoarguvan.com
Kaynak: Halil Yazgan
www.radyoarguvan.com için hazırlanmış ve düzenlenmiştır…